CONFESSIONES - AUGUSTINUS 
Liber Quintus


CAPUT 1
#5.1.1
Accipe sacrificium confessionum mearum de manu linguae meae, quam formasti
et excitasti, ut confiteatur nomini tuo, et sana omnia ossa mea, et dicant:
domine, quis similis tibi? neque enim docet te, quid in se agatur, qui tibi
confitetur; quia oculum tuum non excludit cor clausum, nec manum tuam
repellit duritia hominum: sed solvis eam, cum voles, aut miserans aut
vindicans, et non est qui se abscondat a calore tuo. sed te laudet anima
mea, ut amet te, et confiteatur tibi miserationes tuas, ut laudet te. non
cessat nec tacet laudes tuas universa creatura tua nec spiritus omnis
hominis per os conversum ad te; nec animalia nec corporalia per os
considerantium ea: ut exsurgat in te a lassitudine anima nostra, innitens
eis, quae fecisti, et adtransiens ad te, qui fecisti haec mirabiliter: et
ibi refectio et vera fortitudo.

CAPUT 2
#5.2.2
Eant et fugiant a te inquieti iniqui. et tu vides eos et distinguis umbras,
et ecce pulchra sunt cum eis omnia, et ipsi turpes sunt. et quid nocuerunt
tibi? aut in quo imperium tuum dehonestaverunt, a caelis usque in novissima
iustum et integrum? quo enim fugerunt, cum fugerent a facie tua? aut ubi tu
non invenis eos? sed fugerunt, ut non viderent te videntem se, atque
excaecati in te offenderent -- quia non deseris aliquid eorum, quae fecisti
-- in te offenderent iniusti et iuste vexarentur, subtrahentes se lenitati
tuae, et offendentes in rectitudinem tuam, et cadentes in asperitatem tuam.
videlicet nesciunt, quod ubique sis, quem nullus circuminscribit locus, et
solus es praesens etiam his, qui longe fiunt a te. convertantur ergo et
quaerant te, quia non, sicut ipsi deseruerunt creatorem suum, ita tu
deseruisti creaturam tuam. ipsi convertantur, et ecce ibi es in corde eorum,
in corde confitentium tibi, et proicientium se in te, et plorantium in sinu
tuo post vias suas difficiles: et tu facilis tergens lacrimas eorum, et
magis plorant et gaudent in fletibus, quoniam tu, domine, non aliquis homo,
caro et sanguis, sed tu, domine, qui fecisti, reficis et consolaris eos. et
ubi ego eram, quando te quaerebam? et tu eras ante me, ego autem et a me
discesseram nec me inveniebam: quanto minus te!

CAPUT 3
#5.3.3
Proloquor in conspectu dei mei annum illum undetricensimum aetatis meae. iam
venerat Carthaginem quidam Manichaeorum episcopus, Faustus nomine, magnus
laqueus diaboli, et multi inplicabantur in eo per inlecebram
suaviloquentiae. quam ego iam tametsi laudabam, discernebam tamen a veritate
rerum, quarum discendarum avidus eram, nec quali vasculo sermonis, sed quid
mihi scientiae comedendum adponeret nominatus apud eos ille Faustus
 intuebar. fama enim de illo praelocuta mihi erat, quod esset honestarum
omnium doctrinarum peritissimus et adprime discplinis liberalibus eruditus.
Et quoniam multa philosophorum legeram, memoriae que mandata retinebam, ex
eis quaedam comparabam illis Manichaeorum longis fabulis: et mihi
probabiliora ista videbantur, quae dixerunt illi, qui tantum potuerunt
valere, ut possent aestimare saeculum, quamquam eius dominum minime
invenerint. quoniam magnus es, domine, et humilia respicis, excelsa autem a
longe agnoscis: nec propinquas nisi obtritis corde, nec inveneris a
superbis, nec si illi curiosa peritia numerent stellas et harenam, et
dimetiantur sidereas plagas, et vestigent vias astrorum. 

#5.3.4
mente sua enim
quaerunt ista et ingenio, quod tu dedisti eis, et multa invenerunt, et
praenuntiaverunt ante multo annos defectus luminarium solis et lunae, quo
die, qua hora, quanta ex parte futuri essent, et non eos fefellit numerus.
et ita factum est, ut praenuntiaverunt; et scripserunt regulas indagatas, et
leguntur hodie; atque ex eis praenuntiatur, quo anno et quo mense anni et
quo die mensis et qua hora diei et quota parte luminis sui defectura sit
luna vel sol: et ita fiet, ut praenuntiatur. et mirantur haec homines et
stupent, qui nesciunt ea, et exultant atque extolluntur qui sciunt, et per
impiam superbiam recedentes, et deficientes a lumine tuo, tanto ante solis
defectum futurum praevident, et in praesentia suum non vident -- non enim
religiose quaerunt, unde habeant ingenium, quo ista quaerunt -- et
invenientes, quia tu fecisti eos, non ipsi se dant tibi, se, ut serves quod
fecisti, et quales se ipsi fecerant occidunt se tibi, et trucidant
exaltationes suas sicut volatilia, et curiositates suas sicut pisces maris,
quibus perambulant secretas semitas abyssi, et luxurias suas sicut pecora
campi, ut tu, deus, ignis edax, consumas mortuas curas eorum, recreans eos
immortaliter. 

#5.3.5
Sed non noverunt viam, verbum tuum, per quod fecisti ea quae
numerant, et ipsos qui numerant, et sensum, quo cernunt quae numerant, et
mentem, de qua numerant; et sapientiae tuae non est numerus. ipse autem
unigenitus factus est nobis sapientia et iustitia et sanctificatio, et
numeratus est inter nos, et solvit tributum Caesari. non noverunt hanc viam,
qua descendant ad illum a se, et per eum ascendant ad eum. non noverunt hanc
viam, et putant se excelsos esse cum sideribus et lucidos, et ecce ruerunt
in terram, et obscuratum est insipiens cor eorum. et multa vera de creatura
dicunt, et veritatem, creaturae artificem, non pie quaerunt, et ideo non
inveniunt, aut si inveniunt, cognoscentes deum, non sicut deum honorant, aut
gratias agunt, et evanescunt in cogitationibus suis, et dicunt se esse
sapientes sibi tribuendo quae tua sunt, ac per hoc student perversimma
caecitate etiam tibi tribuere quae tua sunt, mendacia scilicet in te
conferentes, qui veritas es, et immutantes gloriam incorrupti dei in
similitudinem imaginis corruptibilis hominis et volucrum et quadrupedem et
serpentium, et convertunt veritatem tuam in mendacium, et colunt et serviunt
creaturae potius quam creatori. 

#5.3.6
Multa tamen ab eis ex ipsa creatura vera
dicta retinebam, et occurebat mihi ratio per numeros et ordinem temporum et
visibiles attestationes siderum, et conferebam cum dictis Manichaei, quae de
his rebus multa scripsit copiosissime delitans, et non mihi occurrebat ratio
nec solistitiorum et aequinoctiorum nec defectuum luminarium nec quidquid
tale in libris saecularis sapientiae didiceram. ibi autem credere iubebar,
et ad illas rationes numeris et occulis meis exploratas non occurrebat, et
longe diversum erat.

CAPUT 4
#5.4.7
Numquid, domine deus veritatis, quisquis novit ista, iam placet tibi?
infelix enim homo, qui scit illa omnia, te autem nescit; beatus autem, qui
te scit, etiamsi illa nesciat. qui vero et te et illa novit, non propter
illa beatior, sed propter te solum beatus est, se cognoscens te, sicut te
glorificet, et gratias agat et non evanescat in cogitationibus suis. sicut
enim melior, qui novit possidere arborem et de usu eius tibi gratias agit,
quamvis nesciat vel quot cubitis alta sit vel quanta latitudine diffusa,
quam ille, qui eam metitur et omnes ramos eius numerat et neque possidet
eam, neque creatorem eius novit aut diligit; sic fidelis homo, cuius totus
mundus divitiarum est, et quasi nihil habens omnia possidet inhaerendo tibi,
cui serviunt omnia, quamvis nec saltem septentrionum gyros noverit, dubitare
stultum est, quin utique melior sit quam mensor caeli et numerator siderum
et pensor elementorum, et neglegens tui, qui omnia in mensura et numero et
pondere disposuisti.

CAPUT 5
#5.5.8
Sed tamen quis quaerebat Manichaeum nescio quem etiam ista scribere, sine
quorum peritia pietas disci poterat? dixisti enim homini: ecce pietas est
sapientia. quam ille ignorare posset, etiamsi ista perfecte nosset: ista
vero quia non noverat, impudentissime audens docere, prorsus illam nosse non
posset. vanitas est enim mundana ista etiam nota profiteri, pietas autem
tibi confiteri. unde ille devius ad hoc ista multum locutus est, ut
convictus ab eis, qui ista vere didicissent, quis esset eius sensus in
ceteris, quae abditiora sunt, manifeste cognosceretur. non enim parvi se
aestimari voluit, sed spiritum sanctum, consolatorem et ditatorem fidelium
tuorum, auctoritate plenaria personaliter in se esse persuadere conatus est.
itaque cum de caelo ac stellis et de solis ac lunae motibus falsa dixisse
deprehenderetur, quamvis ad doctrinam religionis ista non pertineant, tamen
ausus eius sacrilegos fuisse satis emineret, cum ea non solum ignorata, sed
etiam falsa, tam vesana superbiae vanitate diceret, ut ea tamquam divinae
personae tribuere sibi niteretur. 

#5.5.9
Cum enim audio Christianum aliquem
fratrem, illum aut illum, ista nescientem et aliud pro alio sentientem,
patienter intueor opinantem hominem; nec illi obesse video, cum de te,
domine creator omnium, non credat indigna, si forte situs et habitus
creaturae corporalis ignoret, obest autem, si hoc ad ipsam doctrinae
pietatis formam pertinere arbitretur, et pertinacius affirmare audeat quod
ignorat. sed etiam talis infirmitas in fidei cunabulis a Caritate matre
sustinetur, donec assurgat novus homo in virum perfectum, et circumferri non
possit omni vento doctrinae. in illo autem, qui doctor, qui auctor, qui dux
et princeps eorum, quibus illa suaderet, ita fieri ausus est, ut qui eum
sequerentur non quemlibet hominem, sed spiritum tuum sanctum se sequi
arbitrarentur, quis tantam dementiam, sicubi falsa dixisse convinceretur,
non detestandam longeque abiciendam esse iudicaret? sed tamen nondum liquido
conpereram, utrum etiam secundum eius verba vicissitudines longiorum et
breviorum dierum atque noctium, et ipsius noctis et diei, et deliquia
luminum, et si quid eius modi in aliis libris legeram, posset exponi, ut, si
forte posset, incertum mihi fieret, utrum ita se res haberet an ita, sed ad
fidem meam illius auctoritatem propter creditam sanctitatem praeponerem.

CAPUT 6
#5.6.10
Et per annos ferme ipsos novem, quibus eos animo vagabundus audivi, nimis
extento desiderio ventrum expectabam istum Faustum. ceteri enim eorum, in
quos forte incurrissem, qui talium rerum quaestionibus a me obiectis
deficiebant, illum mihi promittebant, cuius adventu conlatoque conloquio
facillime mihi haec, et si qua forte maiora quarerem, enodatissime
expedirentur. ergo ubi venit, expertus sum hominem gratum et iucundum
verbis, et ea ipsa, quae illi solent dicere, multo suavius garrientem sed
quid ad meam sitim pretiosorum poculorum decentissimus ministrator? iam
rebus talibus satiatae erant aures meae; nec ideo mihi meliora videbantur,
quia melius dicebantur; nec ideo vera, quia diserta; nec ideo sapiens anima,
quia vultus congruus et decorum eloquium. illi autem, qui eum mihi
promittebant, non boni rerum existimatores erant; et ideo illis videbatur
prudens et sapiens, quie delectabat eos loquens. Sensi autem aliud genus
hominum etiam veritatem habere suspectam, et ei nolle adquiescere, si compto
atque uberi sermone promeretur. me autem iam docueras, deus meus, miris et
occultis modis, et propterea credo, quod tu me docueris; quoniam verum est,
nec quisquam praeter te alius doctor est veri, ubicumque et undecumque
claruerit. iam ergo abs te didiceram, nec eo debere videri aliquid verum
dici, quia eloquenter dicitur, nec eo falsum, quia incomposite sonant signa
labiorum; rursus nec ideo verum, quia inpolite enuntiatur, nec ideo falsum,
quia splendidus sermo est: sed perinde esse sapientiam et stultitiam, sicut
sunt cibi utiles et inutiles; verbis autem ornatis et inornatis, sicut vasis
urbanis et rusticanis utrosque cibos posse ministrari. 

#5.6.11
igitur aviditas mea,
qua illum tanto tempore expectaveram hominem, delectabatur quidem motu
affectuque disputantis, et verbis congruentibus atque ad vestiendas
sententias facile occurrentibus. delectabar autem, et cum multis vel etiam
prae multis laudabam ac ferebam; sed moleste habebam, quod in coetu
audientium non sinerer ingerere illi, et partiri cum eo curas quaestionum
mearum, conferendo familiariter et accipiendo ac reddendo sermonem. quod ubi
potui, et aures eius cum familiaribus meis eoque tempore occupare coepi, quo
non dedeceret alternis disserere, et protuli quaedam, quae me movebant,
expertus sum prius hominem expertem liberalium disciplinarum, nisi
grammaticae, atque eius ipsius usitato modo. et quia legerat aliquas
Tullianas orationes, et paucissimos Senecae libros, et nonnulla poetarum, et
suae sectae si qua volumina latine atque composite conscripta erant, et quia
aderat cotidiana sermocinandi exercitatio; inde suppetebat eloquium, quod
fiebat acceptius magisque seductorium moderamine ingenii et quodam lepore
naturali. itane est, ut recolo, domine deus meus, arbiter conscientiae meae?
coram te cor meum et recordatio mea; qui mecum tunc agebas abdito secreto
providentiae tuae, et inhonestos errores meos iam convertebas ante faciem
meam, ut viderem et odissem.

CAPUT 7
#5.7.12
Nam posteaquam ille mihi imperitus earum artium, quibus eum excellere
putaveram, satis apparuit, desperare coepi posse mihi eum illa, quae me
movebant, aperire atque dissolvere; quorum quidem ignarus posset veritatem
tenere pietatis, sed si Manichaeus non esset. libri quippe eorum pleni sunt
longissimis fabulis de caelo et de sideribus et sole et luna: quae mihi eum,
quod utique cupiebam, conlatis numerorum rationibus, quas alibi ego legeram,
utrum potius ita essent, ut Manichaei libris continebatur, an certe vel par
etiam inde ratio redderetur, subtiliter explicare posse iam non arbitrabar.
quae tamen ubi consideranda et discutienda protuli, modeste sane ille nec
ausus est subire ipsam sarcinam. noverat enim se ista non nosse, nec eum
puduit confiteri. non erat de talibus, quales multos loquaces passus eram,
conantes ea me docere et dicentes nihil. iste vero cor habebat, etsi non
rectum ad te, nec tamen nimis incautum ad se ipsum. non usquequaque
imperitus erat imperitiae suae, et noluit se temere disputando in ea
coartari, unde nec exitus ei ullus nec facilis esset reditus. etiam hinc
mihi amplius placuit: pulchrior est enim temperantia confitentis animi, quam
illa, quae nosse cupiebam. et eum in omnibus difficilioribus et
subtilioribus quaestionibus talem inveniebam. 

#5.7.13
Refracto itaque studio, quod
intenderam in Manichaei litteras, magisque desperans de ceteris eorum
doctoribus, quando in multis, quae me movebant, ita ille nominatus apparuit,
coepi cum eo pro studio illius agere vitam, quo ipse flagrabat in eas
litteras, quas tunc iam rhetor Karthaginis adulescentes docebam; et legere
cum eo, sive quae ille audita desideraret, sive quae ipse tali ingenio apta
existimarem. ceterum conatus omnis meus, qui proficere in illa secta
statueram, illo homine cognito prorsus intercidit; non ut ab eis omnino
separarer, sed quasi melius quicquam non inveniens eo, quo iam quoquo modo
inrueram, contentus interim esse decreveram, nisi aliquid forte, quod magis
eligendum esset, eluceret. ita ille Faustus, qui multis laqueus mortis
extitit, meum quo captus eram relaxare iam coeperat nec volens nec sciens.
manus enim tuae, deus meus, in abdito providentiae tuae, non deserebant
animam meam, et sanguine cordis matris meae per lacrimas eium diebus et
noctibus pro me sacrificabatur tibi, et egisti mecum miris modis. tu illud
egisti, deus meus. nam a domino gressus hominis diriguntur, et viam eius
volet. aut quae procuratio salutis praeter manum tuam reficientem quae
fecisti?

CAPUT 8
#5.8.14
Egisti ergo mecum, ut mihi persuaderetur Romam pergere, et potius ibi docere
quod docebam Carthagini. et hoc unde mihi persuasum est, non praeteribo
confiteri tibi; quoniam et in his altissimi tui recessus et praesentissima
in nos misericordia tua cogitanda et praedicanda est. non ideo Romam pergere
volui, quod maiores quaestus maiorque mihi dignitas ab amicis, qui hoc
suadebant, promittebatur -- quamquam et ista ducebant animum tunc meum --
sed illa erat causa maxima et paene sola, quod audiebam quietius ibi studere
adulescentes et ordinatiore disciplinae cohercitione sedari, ne in eius
scholam, quo magistro non utuntur, passim et proterve inruant, nec eos
admitti omnino, nisi ille permiserit. Contra apud Carthaginem foeda est et
intemperans licentia scholasticorum: inrumpunt inpudenter et prope furiosa
fronte perturbant ordinem, quem quisque discipulis ad proficiendum
instituerit. multa iniuriosa faciunt, mira hebetudine et punienda legibus,
nisi consuetudo patrona sit, hoc miseriores eos ostendens, quo iam quasi
liceat faciunt, quod per tuam aeternam legem numquam licebit; et inpune se
facere arbitrantur, cum ipsa faciendi caecitate puniantur, et
incomparabiliter patiantur peiora, quam faciunt. ergo quos mores cum
studerem meos esse nolui, eos cum docerem cogebar perpeti alienos; et ideo
placebat ire, ubi talia non fieri omnes qui noverant indicabant. verum autem
tu, spes mea et portio mea in terra viventium, ad mutandum terrarum locum
pro salute animae meae et Carthagini stimulos, quibus inde avellerer,
admovebas, et Romae inlecebras, quibus adtraherer, proponebas mihi, per
homines, qui diligunt vitam mortuam, hinc insana facientes, inde vana
pollicentes: et ad corrigendos gressus meos utebaris occulte et illorum et
mea perversitate. nam et qui perturbabant otium meum, foeda rabie caeci
erant, et qui invitabant ad aliud, terram sapiebant. ego autem, qui
detestabar hic veram miseriam, illic falsam felicitatem appetebam. 

#5.8.15
Sed quare
hinc abirem et illuc irem, tu sciebas, deus, nec indicabas mihi nec matri,
quae me profectum atrociter planxit, et usque ad mare secuta est. sed
fefelli eam violenter me tenentem, ut aut revocaret aut mecum pergeret, et
finxi me amicum nolle deserere, donec vento facto navigaret. et mentitus sum
matri, et illi matri, et evasi; quia et hoc tu dimisisti mihi misericorditer
servans me ab aquis maris plenum exsecrandis sordibus usque ad aquam gratiae
tuae; qua me abluto siccarentur flumina maternorum oculorum, quibus pro me
cotidie tibi rigabat terram sub vultu suo. et tamen recusanti sine me redire
vix persuasi, ut in loco, qui proximus nostrae navi erat, memoria beati
Cypriani, maneret ea nocte. sed ea nocte clanculo ego profectus sum, illa
autem non; mansit orando et flendo. et quid a te petebat, deus meus, tantis
lacrimis, nisi ut navigare me non sineres? sed alte consulens, et exaudiens
cardinem desiderii eius, non curasti quod tunc petebat, ut me faceres quod
semper petebat. flavit ventus et implevit vela nostra, et litus subtraxit
aspectibus nostris, in quo mane illa insaniebat dolore et querellis et
gemitu implebat aures tuas contemnentis ista, cum et me cupiditatibus
raperes ad finiendas ipsas cupiditates, et illius carnale desiderium iusto
dolorum flagello vapularet. amabat enim secum praesentiam meam more matrum,
sed multis multo amplius; et nesciebat, quid tu illi gaudiorum facturus
esses de absentia mea. nesciebat, ideo flebat et eiulabat, atque illis
cruciatibus arguebatur in ea reliquiarium Evae, cum gemitu quaerens quod cum
gemitu pepererat. et tamen post accusationem fallaciarum et crudelitatis
meae, conversa rursum ad deprecandum te pro me abiit ad solita, et ego
Romam.

CAPUT 9
#5.9.16
Et ecce excipior ibi flagello aegritudinis corporalis, et ibam iam ad
inferos, portans omnia mala, quae conmiseram et in te et in me et in alios,
multa et gravia super originalis peccati vinculum, quo omnes in Adam
morimur. non enim quicquam eorum mihi donaveras in Christo, nec solverat
ille in cruce sua inimicitias, quas tecum contraxeram peccatis meis. quomodo
enim eas solveret in cruce phantasmatis, quod de illo credideram? quam ergo
falsa mihi videbatur mors carnis eius, tam vera erat animae meae; et quam
vera erat mors carnis eius, tam falsa vita animae meae, quae id non
credebat. et ingravescentibus febribus, iam ibam et peribam. quo enim irem,
si hinc tunc abirem, nisi in ignem atque tormenta digna factis meis in
veritate ordinis tui? et hoc illa nesciebat, et tamen pro me orabat absens.
tu autem, ubique praesens, ubi erat exaudiebas eam, et ubi eram miserebaris
mei, ut recuperarem salutem corporis adhuc insanus corde sacrilego. neque
enim desiderabam in illo tanto periculo baptismum tuum, et melior eram puer,
quo illum de materna pietate flagitavi, sicut iam recordatus atque confessus
sum. sed in dedecus meum creveram, et consilia medicinae tuae demens
irridebam, qui non me sivisti talem bis mori. quo vulnere si feriretur cor
matris, numquam sanaretur. non enim satis eloquor, quid erga me habebat
animi et quanto maiore sollicitudine me parturiebat spiritu, quam carne
pepererat. 

#5.9.17
non itaque video, quomodo sanaretur, si mea talis illa more
transverberasset viscera dilectionis eius. et ubi essent tantae preces, tam
crebrae sine intermissione? nusquam nisi ad te. an vero tu, deus
misericordiarum, sperneres cor contritum et humiliatum viduae castae ac
sobriae, frequentantis elemosynas, obsequentis atque servientis sanctis
tuis, nullum diem praetermittentis oblationem ad altare tuum, bis die, mane
et vespere, ad ecclesiam tuam sine ulla intermissione venientis, non ad
vanas fabulas et aniles loquacitates, sed ut te audiret in tuis sermonibus
et tu illam in suis orationibus? huiusne tu lacrimas, quibus non a te aurum
et argentum petebat nec aliquod nutabile aut volubile bonum, sed salutem
animae filii sui, tu, cuius munere talis erat, contemneres et repelleres ab
auxilio tuo? nequaquam, domine, immo vero aderas et exaudiebas et faciebas
ordine, quo praedestinaveras esse faciendum. absit, ut tu falleres eam in
illis visionibus et responsionibus tuis, quae iam commemoravi et quae non
commemoravi, quae illa fideli pectore tenebat et semper orans tamquam
chirographa tua ingerebat tibi. dignaris enim, quoniam in saeculum
misericordia tua, eis quibus omnia debita dimittis, etiam promissionibus
debitor fieri.

CAPUT 10
#5.10.18
Recreasti ergo me ab illa aegritudine, et salvum fecisti filium ancillae
tuae tunc interim corpore, ut esset cui salutem meliorem atque certiorem
dares. et iungebar etiam tunc Romae falsis illis atque fallentibus sanctis:
non enim tantum auditoribus eorum, quorum e numero erat etiam is, in cuius
domo aegrotaveram et convalueram, sed eis etiam, quos electos vocant. adhuc
enim mihi videbatur non esse nos, qui peccamus, sed nescio quam aliam in
nobis peccare naturam, et delectabat superbiam meam extra culpam esse, et
cum aliquid mali fecissem, non confiteri me fecisse, ut sanares animam meam,
quoniam peccabat tibi, sed excusare me amabam, et accusare nescio quid
aliud, quod mecum esset et ego non essem. verum autem totum ego eram, et
adversus me inpietas mea me diviserat: et id erat peccatum insanabilius, quo
me peccatorem non esse arbitrabar; et execrabilis iniquitas, te, deus
omnipotens, te in me ad perniciem meam, quam me a te ad salutem, malle
superari. Nondum ergo posueras custodiam ori meo et ostium continentiae
circum labia mea, ut non declinaret cor meum in verba mala, ad excusandas
excusationes in peccatis cum hominibus operantibus iniquitatem, et ideo
adhuc combinabam cum electis eorum: 

#5.10.19
sed tamen desperans in ea falsa doctrina
me posse proficere, eaque ipsa, quibus, si nil melius reperirem, contentus
esse decreveram, iam remissius neglegentiusque retinebam. Etenim suborta est
etiam mihi cogitatio, prudentiores illos ceteris fuisse philosophos, quos
Academicos appellant, quod de omnibus dubitandum esse censuerant, nec
aliquid veri ab homine comprehendi posse decreverant. ita enim et mihi
liquido sensisse videbantur, ut vulgo habentur, etiam illorum intentionem
nondum intellegenti. nec dissimulavi eundem hospitem meum reprimere a nimia
fiducia, quam sensi eum habere de rebus fabulosis, quibus Manichaei libri
pleni sunt. amicitia tamen eorum familiarius utebar quam ceterorum hominum,
qui in illa haeresi non fuissent. nec eam defendebam pristina animositate,
sed tamen familiaritas eorum -- plures enim eos Roma occultabat -- pigrius
me faciebat aliud quaerere, praesertim desperantem in ecclesia tua, domine
caeli et terrae, creator omnium visibilium et invisibilium, posse in veniri
verum, unde me illi averterant: multumque mihi turpe videbatur credere
figuram te habere humanae carnis, et membrorum nostrorum lineamentis
corporalibus terminari. et quoniam cum de deo meo cogitare vellem, cogitare
nisi moles corporum non noveram -- neque enim videbatur mihi esse quicquam,
quod tale non esset -- ea maxima et prope sola causa erat inevitabilis
erroris mei. 

#5.10.20
Hinc enim et mali substantiam quandam credebam esse talem, et
habere suam molem, tetram et deformem sivi crassam, quam terram dicebant,
sive tenuem atque subtilem, sicuti est aeris corpus: quam malignam mentem
per illam terram repentem imaginantur. et quia deum bonum nullam malam
naturam creasse qualiscumque me pietas credere cogebat, constituebam ex
adverso sibi duas moles, utramque infinitam, sed malam angustius, bonam
grandius, et ex hoc initio pestilentioso me cetera sacrilegia sequebantur.
cum enim conaretur animus meus recurrere in catholicam fidem,
repercutiebatur, quia non erat catholica fides, quam esse arbitrabar. et
magis plus mihi videbar, si te, deus meus, cui confitentur ex me
miserationes tuae, vel ex ceteris partibus infinitum crederem, quamvis ex
una, qua tibi moles mali opponebatur, cogerer finitum fateri, quam si ex
omnibus partibus in corporis humani forma te opinar finiri. et melius mihi
videbar credere nullum malum te creasse -- quod mihi nescienti non solum
aliqua substantia, sed etiam corporea videbatur, quia et mentem cogitare non
noveram nisi eam subtile corpus esse, quod tamen per loci spatia
diffunderetur -- quam credere abs te esse qualem putabam naturam mali. ipsum
quoque salvatorem nostrum, unigenitum tuum, tamquam de massa lucidissimae
molis tuae porrectum ad nostram salutem ita putabam, ut aliud de illo non
crederem nisi quod possem vanitate imaginari. talem itaque naturam eius
nasci non posse de Maria virgine arbitrabar, nisi carni concerneretur.
concerni autem et non coinquinari non videbam, quod mihi tale figurabam.
metuebam itaque credere incarnatum, ne credere cogerer ex carne inquinatum.
nunc spiritales tui blande et amanter ridebunt me, si has confusiones meas
legerint; sed tamen talis eram.

CAPUT 11
#5.11.21
Deinde quae illi in scripturis tuis reprehenderant defendi posse non
existimabam: sed aliquando sane cupiebam cum aliquo illorum librorum
doctissimo conferre singula, et experiri, quid inde sentiret. iam enim
Elpidii cuiusdam adversus eosdem Manichaeos coram loquentis et disserentis
sermones etiam apud Carthaginem movere me coeperant, cum talia de scripturis
proferret, quibus resisti non facile posset. et inbecilla mihi responsio
videbatur istorum; quam quidem non facile palam promebant, sed nobis
secretius: cum dicerent scripturas novi testamenti falsatas fuisse a nescio
quibus, qui Iudaeorum legem inserere Christianae fidei voluerunt, atque ipsi
incorrupta exemplaria nulla proferrent. sed me maxime captum et offocatum
quodam modo, deprimebant corporalia cogitantem moles illae, sub quibus
anhelans in auram tuae veritatis liquidam et simplicem respirare non
poteram.

CAPUT 12
#5.12.22
Sedulo ergo agere coeperam, propter quod veneram, ut docerem Romae artem
rhetoricam: et prius domi congregare aliquos, quibus et per quos innotescere
coeperam. et ecce cognosco alia Romae fieri, quae non patiebar in Africa.
nam re vera illas eversiones a perditis adulescentibus ibi non fieri
manifestatum est mihi: sed subito inquiunt ne mercedem magistro reddant,
conspirant multi adulescentes et transferunt se ad alium, desertores fidei
et quibus prae pecuniae caritate iustitia vilis est. oderat etiam istos cor
meum, quamvis non perfecto odio. quod enim ab eis passurus eram, magis
oderam fortasse quam eo, quod cuilibet inlicita faciebant. certe tamen
turpes sunt tales, et fornicantur abs te, amando volatica ludibria temporum
et lucrum luteum, quod cum adprehenditur manum inquinat, et amplectendo
mundum fugientem, contemnendo te, manentem et revocantem, et ignoscentem
redeunti ad te meretrici humanae animae. et nunc tales odi pravos et
distortos, quamvis eos corrigendos diligam, ut pecuniae doctrinam ipsam,
quam discunt, praeferant, ei vero te, deum, veritatem et ubertatem certi
boni et pacem castissimam. sed tunc magis eos pati nolebam malos propter me,
quam fieri propter te bonos volebam.

CAPUT 13
#5.13.23
Itaque posteaquam missum est a Mediolanio Romam ad praefectum urbis, ut illi
civitati rhetoricae magister provideretur, inpertita etiam evectione
publica, ego ipse ambivi, per eos ipsos Manichaeis vanitatibus ebrios --
quibus ut carerem ibam, sed utrique nesciebamus -- ut dictione proposita me
probatum praefectus tunc Symmachus mitteret. et veni Mediolanium ad
Ambrosium episcopum, in optimis notum orbi terrae, pium cultorem tuum, cuius
tunc eloquia strenue ministrabant adipem frumenti tui, et laetitiam olei, et
sobriam vini ebrietatem, populo tuo. ad eum autem ducebar abs te nesciens,
ut per cum ad te sciens ducerer. suscepit me paterne ille homo dei et
peregrinationem amare coepi primo quidem non tamquam doctorem veri, quod in
ecclesia tua prorsus desperabam, sed tamquam hominem benignum in me.
studiose audiebam disputantem in populo, non intentione, qua debui, sed
quasi explorans eius facundiam, utrum conveniret famae suae, an maior
 minorve proflueret, quam praedicabatur; et verbis eius suspendebar
intentus, rerum autem incuriosus et contemptor adstabam: et delectabar
sermonis suavitate, quamquam eruditioris, minus tamen hilarescentis atque
mulcentis, quam Fausti erat, quod attinet ad dicendi modum. ceterum rerum
ipsarum nulla conparatio: nam ille per Manichaeas fallacias aberrabat, ille
autem saluberrime docebat salutem. sed longe est a peccatoribus salus,
qualis ego tunc aderam. et tamen propinquabam sensim, et nesciens.

CAPUT 14
#5.14.24
Cum enim non satagerem discere quae dicebat, sed tantum quemadmodum dicebat
audire -- ea mihi quippe, desperanti ad te viam patere homini, inanis cura
remanserat -- veniebant in animum meum simul cum verbis, quae diligebam, res
etiam, quas neglegebam. cor aperirem ad excipiendum, quam diserte diceret,
pariter intrabat et quam vera diceret, gradatim quidem. nam primo etiam ipsa
defendi posse mihi iam coeperunt videri, et fidem catholicam, pro qua nihil
posse dici adversus oppugnantes Manichaeos putaveram, iam non inpudenter
asseri existimabam, maxime audito uno atque altero, et saepius aenigmate
soluto de scriptis veteribus, ubi, cum ad litteram acciperem, occidebar.
spiritaliter itaque plerisque illorum librorum locis expositis, iam
reprehendebam desperationem meam illam dumtaxat, qua credideram legem et
prophetas detestantibus atque irridentibus resisti omnino non posse. nec
tamen iam ideo mihi catholicam viam tenendam esse sentiebam; quia et ipsa
poterat habere doctos adsertores suos, qui copiose et non absurde obiecta
refellerent: nec ideo iam damnandum illud, quod tenebam, quia defensionis
partes aequabantur. ita enim catholica non mihi victa videbatur, ut nondum
etiam victrix appareret. 

#5.14.25
tunc vero fortiter intendi animum, si quo modo
possem certis aliquibus documentis Manichaeos convincere falsitatis. quod si
possem spiritalem substantiam cogitare, statim machinamenta illa omnia
solverentur et abicerentur ex animo meo: sed non poteram. Verum tamen de
ipso mundi huius corpore, omnique natura, quam sensus carnis attingeret,
multo probabiliora plerosque sensisse philosophos magis magisque considerans
atque comparans iudicabam. itaque Academicorum more, sicut existamantur,
dubitans de omnibus atque inter omnia fluctuans, Manichaeos quidem
relinquendos esse decrevi; non arbitrans eo ipso tempore dubitationis meae
in illa secta mihi permanendum esse, cui iam nonnullos philosophos
praeponebam: quibus tamen philosophis, quod sine salutari nomine Christi
essent, curationem languoris animae meae conmittere omnino recusabam. statui
ergo tamdiu esse catechumenus in catholica ecclesia mihi a parentibus
conmendata, donec aliquid certi eluceret, quo cursum dirigerem.